Μίκης Θεοδωράκης. Η φωνή της συνείδησής μας
- Λεπτομέρειες
- Γράφτηκε από τον/την Ερατοσθένης Γ. Καψωμένος
Ύστερα από μια μακρά και θυελλώδη ζωή, γεμάτη αγώνες, δοκιμασίες, κοινωνική και πνευματική προσφορά, ο Μίκης Θεοδωράκης έφυγε δικαιωμένος και τιμημένος. Και φεύγοντας μας έκαμε ένα πολύτιμο δώρο: ένωσε τον Ελληνισμό σε κοινά αισθήματα πένθους, αναγνώρισης κι ευγνωμοσύνης.
Την ενότητα του Ελληνισμού επιδίωξε κι ο ίδιος, με λόγο και με πράξη, σ’ όλη τη διάρκεια της αγωνιστικής εποποιίας που υπήρξε ο βίος του· χωρίς ίχνος μνησικακίας για τους συγκυριακούς αντιπάλους και το επίσημο κράτος, που τον αδίκησαν.
Για το Μίκη η εθνική ενότητα δεν ήταν μόνο αίτημα της διονυσιακής ιδιοσυγκρασίας του , δεν ήταν μόνο ιδεολογική αντίρρηση απέναντι στον ανθρωποφάγο ανταγωνισμό, ήταν πρωτίστως πολιτισμικό βίωμα. Η αρχή της σύνθεσης και εναρμόνισης των αντιθέσεων υπήρξε το θεμέλιο του διαχρονικού ελληνικού πολιτισμού, σε πλήρη συστοιχία προς το φυσικό αρχέτυπο ιδεώδους ισορροπίας και αρμονίας που προσφέρει η ήμερη και ιλαρή ελληνική μεσογειακή φύση.
Το Κλέφτικο Τραγούδι και η αντίληψη του προσώπου
- Λεπτομέρειες
- Γράφτηκε από τον/την Ερατοσθένης Γ. Καψωμένος
Ε ι σ α γ ω γ ι κ ά
Η Εταιρεία Κρητικών Σπουδών – Ίδρυμα Γεωργίου και Αρτεμισίας Καψωμένου εγκαινιάζει τη συμμετοχή της στον εορτασμό των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 με ένα κείμενο που εστιάζει στα αξιακά πρότυπα του λαϊκού πολιτισμού, που γέννησαν τη μεγάλη πράξη της Επανάστασης. Η επιλογή αυτή εκφράζει την άποψη του μελετητή ότι για τις μεγάλες ιστορικές πράξεις δεν αρκούν οι προσωπικές ικανότητες ενός ιδιοφυούς στρατηγού ή διορατικού πολιτικού, ούτε είναι ζήτημα γραφειοκρατικού σχεδιασμού στα παρασκήνια της εξουσίας, αλλά έργο του συλλογικού υποκειμένου και των αξιακών προτύπων που το διακρίνουν ως ιστορική οντότητα. Τα πρότυπα αυτά ο μελετητής ανιχνεύει στους πολιτισμικούς κώδικες των ηρωικών δημοτικών τραγουδιών της προεπαναστατικής περιόδου και των χρόνων της Επανάστασης, που είναι τα Κλέφτικα και τα ομόθεμα Ιστορικά τραγούδια. Τί πλεονέκτημα έχει αυτή η επιλογή απέναντι σε άλλες, λ.χ., ιστορικές πηγές για τα πολεμικά γεγονότα που συνέβαλαν στην ευόδωση του σκοπού; – Στα δημοτικά τραγούδια, που είναι σύγχρονα με τα γεγονότα, αποκρυσταλλώνεται η αντίληψη του συλλογικού φορέα, που είναι συνάμα δημιουργός των τραγουδιών και συμμέτοχος στην ιστορία. Και συνεπώς, η σημασιοδότηση των γεγονότων εκφράζει αυθεντικά τους πολιτισμικούς κώδικες της συγκεκριμένης ανθρώπινης κοινότητας,. Η μελέτη αυτών των κωδίκων ανέδειξε μια ιστορικής σημασίας κατάκτηση στο πεδίο του πολιτισμού, που είναι το πέρασμα από το ηρωικό ιδεώδες του ξεχωριστού ατόμου, που αποτελούσε το πρότυπο του ακριτικού τραγουδιού, σ’ ένα νέο, ωριμότερο ηρωικό πρότυπο, το ιδεώδες του ανθρώπινου προσώπου, που σημαδεύει, σύμφωνα με τον μελετητή, το πέρασμα από τη μεταβυζαντινή στη νεοελληνική πολιτισμική φάση. Το σπουδαίο είναι ότι δεν πρόκειται εδώ για μια ατομική κατάκτηση, πνευματική σύλληψη μιας μεγάλης διάνοιας, φιλοσόφου ή στοχαστή, αλλά για το συλλογικό βίωμα ενός ολόκληρου λαού, που τροφοδότησε και καθοδήγησε τις μεγάλες πράξεις στην υπό μελέτη ιστορική περίοδο.
Γιώργος Θεοτοκάς. Σπουδή στο νεοελληνικό πολιτισμό - Μνήμη Ορέστη Βουρεξάκη
- Λεπτομέρειες
- Γράφτηκε από τον/την Ερατοσθένης Γ. Καψωμένος
Γιώργος Θεοτοκάς. Σπουδή στο νεοελληνικό πολιτισμό
Μνήμη Ορέστη Βουρεξάκη
Στη σημερινή κρίσιμη ιστορική συγκυρία, ο λόγος του Γιώργου Θεοτοκά αποχτά απροσδόκητη επικαιρότητα. Κι αυτό έχει να κάνει με την αντιστοιχία των εποχών, της δικής του με τη δική μας. Βρισκόμαστε και πάλι αντιμέτωποι με μια παγκόσμια κρίση, ανάλογη μ’ αυτήν που ακολούθησε τον Πρώτο και οδήγησε στο Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Και οι δυνάμεις που βρίσκονται στο διεθνές προσκήνιο είναι απελπιστικά ανεπαρκείς για να τη διαχειριστούν. Είναι φανερό· η κρίση δεν είναι μόνο οικονομική και πολιτική, είναι πρωτίστως πολιτισμική. Ο Γιώργος Θεοτοκάς διέβλεψε πολύ νωρίς την πολιτισμική διάσταση της κρίσης που την κορύφωσή της ζούμε σήμερα· και τη συνόψισε σ’ ένα χαρακτηριστικό σύμπτωμά της, το «μηδενισμό». Ο «μηδενισμός» δηλώνει την απώλεια της πίστης σε αξίες που δίνουν νόημα και περιεχόμενο στην ανθρώπινη ύπαρξη· απώλεια που σημαίνει ότι το κυρίαρχο σύστημα διαψεύδει τις αξίες, και μαζί τους την πίστη των ανθρώπων σ’ ένα όραμα ζωής. Καταλυτική είναι η κριτική του Θεοτοκά για τη μηδενιστική ιδεολογία στην τέχνη σ’ ένα δοκίμιο της ωριμότητάς του με το σημαδιακό τίτλο «Η ύβρις» (1965). Μισόν αιώνα αργότερα οι εκτιμήσεις του επιβεβαιώνονται πλήρως. Το κυρίαρχο σύστημα απομακρύνεται με όλο και ταχύτερους ρυθμούς από το ανθρωποκεντρικό πρότυπο των κλασικών πολιτισμών και τείνει να συγκροτήσει τον αντίπαλο πόλο, όπου, αντί το σύστημα να υπηρετεί τον άνθρωπο, ο άνθρωπος υποχρεώνεται να υπηρετεί το σύστημα. Αυτή ακριβώς η αντιστροφή αποτελεί το τεκμήριο ότι η κρίση είναι πρωτίστως κρίση πολιτισμού.
Αφιέρωση στην Ημέρα της Ποίησης
- Λεπτομέρειες
- Γράφτηκε από τον/την Ερατοσθένης Γ. Καψωμένος
Τα θεμέλιά μου στα βουνά
και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στον ώμο τους
και πάνω τους η μνήμη καίει, άκαφτη βάτος.
Μνήμη του λαού μου, σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω.
(Το Άξιον Εστί, Ψαλμός Ε΄, Αθήνα, Ίκαρος, 1960, 181999: 40)
Το παράθεμα αυτό από το Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη είναι μια καλή εισαγωγή στο θέμα του Συμποσίου μας, καθώς συμπυκνώνει ορισμένα συστατικά στοιχεία της γεωφυσικής, ιστορικής και πολιτισμικής ιδιοσυστασίας του τόπου μας και του λαού μας. Η ορεινή φύση είναι ο ένας από τους δύο βασικούς παράγοντες που συνθέτουν τη γεωφυσική ιδιομορφία του ελληνικού χώρου. Ο άλλος είναι η θαλασσινή και νησιώτικη φύση του ελληνικού αρχιπελάγους.
Το αρχέτυπο των «Θερμοπυλών» και το ελληνικό πολιτισμικό πρότυπο στον Καβάφη
- Λεπτομέρειες
- Γράφτηκε από τον/την Ερατοσθένης Γ. Καψωμένος
Αφιέρωμα στην Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης
[1] Ένα από τα διακριτικά της ποιητικής τέχνης του Καβάφη είναι ότι εφαρμόζει στην ποίηση τεχνικές του αφηγηματικού πεζού λόγου. Μια απ’ αυτές τις τεχνικές είναι η «υποδειγματική αφήγηση», η οποία συνιστά βασικό εργαλείο της συμβολικής γλώσσας του Καβάφη [2]. Η τεχνική αυτή συμπυκνώνει σε μια ενιαία διατύπωση πολλές ομόλογες περιπτώσεις τυπικής ανθρώπινης συμπεριφοράς, με τρόπο που αυτή η συμπεριφορά, μέσα από τις επάλληλες διαστρωματώσεις, να επιβάλλεται ως τυπικό παράδειγμα προς μίμηση ή προς αποφυγή. Το σχήμα πρότυπο vs μίμηση εμπεριέχει μια υποδήλωση, ότι το ιστορικό παρελθόν καθορίζει το περιεχόμενο και τις αξίες του παρόντος. Παραδείγματα προς αποφυγή προσφέρουν, λ.χ., τα ποιήματα “Η Σατραπεία” (Α16, 1910) και “Περιμένοντας τους βαρβάρους” (Α107, 1904)∙ παραδείγματα προς μίμηση τα ποιήματα “Θερμοπύλες” (Α103, 1903) και “Ιθάκη” (Α23-24, 1910). Η υποδειγματική αφήγηση τροφοδοτείται από το παραδοσιακό ιστορικό βίωμα που διακρίνει την παραδοσιακή ελληνική κουλτούρα, ως έκφραση της συλλογικής βούλησης για συνέχεια του ελληνισμού. Έτσι γίνεται κατανοητή η πλατιά αξιοποίηση αυτής της τεχνικής τόσο από τους πεζογράφους όσο και από τους ποιητές μας. Ένα καλό παράδειγμα μας δίνει το καβαφικό ποίημα «Θερμοπύλες».
Εμμανουήλ Κριαράς (1906-2014). Το επιστημονικό του έργο
- Λεπτομέρειες
- Γράφτηκε από τον/την Ερατοσθένης Γ. Καψωμένος
Αποδήμησε ο Καθηγητής Εμμανουήλ Κριαράς (1906 - 2014)
Έφυγε από κοντά μας, την Παρασκευή, 22 Αυγούστου 2014, σε ηλικία 108 ετών, καταξιωμένος και δικαιωμένος, ο Ομότιμος Καθηγητής Εμμανουήλ Κριαράς, Επίτιμο μέλος της Εταιρείας Κρητικών Σπουδών.
Η Εταιρεία Κρητικών Σπουδών – Ίδρυμα Καψωμένου, ως μικρό αντίδωρο για την προσφορά του στα ελληνικά γράμματα και την πνευματική ζωή του τόπου, αφιερώνει στη μνήμη του τις επόμενες σελίδες, με τη δέσμευση να οργανώσει, το επόμενο καλοκαίρι, στην επέτειο της αποδημίας του, Φιλολογικό Μνημόσυνο, που θα αναδείξει, σε όλες τις διαστάσεις της, τη μεγάλη συμβολή του στην επιστήμη και την παιδεία.
Καλό κατευόδιο, σεβαστέ κι αγαπημένε Δάσκαλε!